Automjetet elektrike janë teknologjia kryesore për dekarbonizimin e transportit rrugor, një sektor që përbën mbi 15% të emetimeve globale të lidhura me energjinë. Numri i makinave elektrike sipas DPSHTRR në Shqipëri, është rritur 13 herë më shumë se viti 2019 kur nisi fillimisht ky trend.
Pak fusha në botën e energjisë së pastër janë aq dinamike sa tregu i makinave elektrike. Vitet e fundit kanë shënuar rritje të konsiderueshme në shitje, së bashku me përmirësimin e gamës, disponueshmëri më të gjerë të modeleve dhe rritje të performancës. Politikat ambicioze vazhdojnë të jenë kritike për zgjerimin e tregjeve të automjeteve elektrike në mbarë botën.
Më shumë se një në pesë makina të reja të shitura në 2024 do të jenë elektrike në nivel global. Sipas DPSHTRR, numri i makinave elektrike të regjistruara për periudhën Janar-Qershor 2024 është 1277, të cilat janë makina 100% elektrike. Kjo shifër është 99% më e lartë krahasuar me periudhën Janar-Qershor 2023. Në fund të prillit, flota e mjeteve elektrike ishte 8,574 mjete, ose mbi 13 herë më e madhe në raport me vitin 2019, thuhet në statistikat e DPSHTRR.
Me ritme po kaq të shpejta po rriten edhe stacionet e karikimit për makinat elektrike. Gjatë vitit 2023, sipas të dhënave, janë instaluar 26 pika të reja për njësi të karikimit të makinave elektrike. Përkatësisht, në Durrës janë instaluar 2 pika me fuqi 250 kW, ndërsa në Tiranë janë në total 26 kontrata me fuqi të instaluar 2565 kW.
Edhe pse makinat elektrike priren të kenë një gjurmë më të ulët karboni sesa makinat me benzinë ose naftë gjatë jetëgjatësisë së tyre, më shumë karbon emetohet në fazën e prodhimit. Megjithatë, ky “borxh karboni” priret të shlyhet shpejt sapo ato vihen në punë.
Nëse rritja e shitjeve të automjeteve elektrike gjatë viteve të fundit është e qëndrueshme, emetimet e CO2 nga makinat mund të vendosen në një trajektore në përputhje me Skenarin e Emetimeve Neto Zero deri në vitin 2050. Shitjet në disa vende, veçanërisht në ato në zhvillim, kanë qenë të ngadalta për shkak të kostove zakonisht më të larta të blerjes krahasuar me automjetet konvencionale dhe mungesës së infrastrukturës së karikimit.
Sipas inventarit kombëtar të përgatitur në kuadër të Komunikimit të 4-t Kombëtar dhe të draftit përfundimtar të RDP-së së parë, në periudhën 2009-2016, niveli mesatar vjetor i emetimeve të gazeve me efekt serrë (GES) në Shqipëri arrinte në 10,8 Mt CO2e/vit. Nga këto emetime, 46,0% vijnë nga sektori i energjisë. Sektori i transportit konsumon pjesën më të madhe të energjisë finale, rreth 40,2% në vitin 2016, krahasuar me 37,53% që ishte në vitin 2009. Edhe në rastin e efiçencës së energjisë, transporti është një nga nënsektorët me kontributin më të lartë (31%).
Adoptimi masiv i automjeteve elektrike ka potencialin të ndryshojë ndjeshëm modelet e kërkesës për energji elektrike. Ky ndryshim mund të paraqesë sfida dhe mundësi për menaxhimin e rrjetit dhe integrimin e burimeve të rinovueshme të energjisë. Për të akomoduar këto ndryshime në mënyrë efektive, mund të jenë të nevojshme strategji inteligjente tarifimi dhe përmirësime të rrjetit.
Është vënë re një rritje e konsumit të energjisë në sistemin energjetik si pasojë e shtimit të përdorimit të karikuesve gjatë procesit të furnizimit me energji të makinave elektrike”
Shprehet eksperti i energjetikës, Eduard Elezi
Efektet shumëdimensionale të makinave elektrike:
Ndikimi në jetën e egër:
Funksionimi pothuajse i heshtur i automjeteve elektrike paraqet dy anët e medaljes. Nga njëra anë, ai mund të reduktojë ndjeshëm ndotjen akustike pranë rrugëve, duke sjellë përfitime potenciale për ekosistemet dhe habitatet e kafshëve. Nga ana tjetër, mungesa e zhurmës së motorit ngre shqetësime për sigurinë, si të këmbësorëve ashtu edhe të kafshëve, të cilët mund të mos i dëgjojnë mjetet që po afrohen.
Ndikimi në modelet e kërkesës për energji elektrike:
Adoptimi masiv i automjeteve elektrike ka potencialin të ndryshojë ndjeshëm modelet e kërkesës për energji elektrike. Ky ndryshim paraqet njëkohësisht sfida dhe mundësi për menaxhimin e rrjetit dhe integrimin e burimeve të rinovueshme të energjisë. Për të akomoduar këto ndryshime në mënyrë efektive, mund të jenë të nevojshme strategji inteligjente tarifimi dhe përmirësime të infrastrukturës së rrjetit.
Ndikimi në infrastrukturën e karikimit:
Përdorimi i gjerë i automjeteve elektrike kërkon një rrjet të gjerë stacionesh karikimi. Ndonëse është thelbësore për qëndrueshmërinë e automjeteve elektrike, ndërtimi dhe funksionimi i kësaj infrastrukture sjellin kostot e tyre mjedisore. Këto përfshijnë ndryshimet në përdorimin e tokës, konsumin e materialeve dhe kërkesat potenciale për energji. Të gjitha këto aspekte duhet të merren parasysh në vlerësimin e përgjithshëm mjedisor të adoptimit të automjeteve elektrike.
Jetëgjatësia e dytë e baterisë:
Koncepti i jetëgjatësisë së dytë të baterisë ofron një zgjidhje inovative për të zgjeruar përdorimin e baterive të automjeteve elektrike. Kur këto bateri nuk i plotësojnë më standardet e larta të kërkuara për përdorimin në automobila, ato mund të gjejnë një qëllim të ri në aplikacionet stacionare të ruajtjes së energjisë. Ky ripërdorim jo vetëm që redukton mbetjet, por gjithashtu mbështet sektorin e energjisë së rinovueshme duke ofruar zgjidhje të përballueshme për magazinimin e energjisë.
Reduktimi i ndotjes nga mirëmbajtja:
Automjetet elektrike kërkojnë shumë më pak mirëmbajtje rutinë krahasuar me automjetet me motor me djegie të brendshme. Ky reduktim i nevojave për mirëmbajtje rezulton në më pak mbetje nga ndërrimi i vajit, zëvendësimi i filtrave dhe aktivitete të tjera të lidhura me shërbimin. Rrjedhimisht, automjetet elektrike kontribuojnë në uljen e ndotjes dhe konsumit të burimeve të lidhura me mirëmbajtjen e automjeteve.
Frenimi rigjenerues:
Frenimi rigjenerues është një tipar kyç i automjeteve elektrike që kap energjinë zakonisht të humbur gjatë frenimit dhe e kthen atë në energji elektrike për të rimbushur baterinë. Ky proces redukton ndjeshëm konsumimin e frenave, duke rezultuar në më pak pluhur frenash të lëshuar në mjedis. Kjo është një shembull i shkëlqyer se si teknologjia e automjeteve elektrike mund të kontribuojë në reduktimin e ndotjes nga grimcat.
Bateritë në gjendje të ngurtë dhe kërkesat për materiale:
Bateritë në gjendje të ngurtë përfaqësojnë një hap përpara në teknologjinë EV, duke ruajtur më shumë energji duke përdorur më pak materiale dhe reduktuar potencialisht gjurmën e karbonit të baterive EV (24-39%) duke përdorur burime të qëndrueshme. Megjithatë, ato kërkojnë deri në 35% më shumë litium sesa bateritë aktuale litium-jon, kompensuar nga një reduktim i konsiderueshëm i përdorimit të grafitit dhe kobaltit. Ky ndryshim në kërkesat materiale mund të ndikojë ndjeshëm në praktikat globale të minierave dhe zinxhirët e furnizimit në industrinë e automjeteve elektrike, duke ofruar njëkohësisht përmirësim të densitetit të energjisë dhe përfitime mjedisore.
Metodat e reja të shfrytëzimit:
Metodat inovative të nxjerrjes së litiumit, të tilla si nxjerrja nga puset gjeotermale, janë premtuese në reduktimin e ndikimit mjedisor të prodhimit të baterive. Këto teknika kanë dukshëm efekte më të ulëta në ndryshimet klimatike, në krahasim me metodat tradicionale si minierat e gurëve të fortë. Ky zhvillim është thelbësor për përmirësimin e qëndrueshmërisë së përgjithshme të prodhimit të baterive EV.
Burimi:
Prof. Asoc Mihallaq Qirjo, profesor pranë Fakultetit të Shkencave të Natyrës, Universiteti i Tiranës
