- Viti 2024 shënoi rekordin historik të temperaturave për Evropën, me vlera veçanërisht të larta në rajonet qendrore, lindore dhe juglindore të kontinentit.
- Në shkallë evropiane, 45% e ditëve regjistruan temperatura dukshëm mbi mesataren historike, ndërsa 12% e ditëve thyen rekordet absolute të temperaturave maksimale për datat përkatëse.
- Në 69% të territorit evropian u regjistruan më pak se 90 ditë ngrice gjatë vitit, duke përfaqësuar sipërfaqen më të gjerë kontinentale me kaq pak ditë të ftohta që nga fillimi i matjeve.
Viti 2024 ishte viti më i nxehtë i regjistruar ndonjëherë për Evropën, sipas të gjitha të dhënave të marra në konsideratë, me temperatura vjetore rekord në pothuajse gjysmën e kontinentit (rreth 48%).
Temperaturat ishin përgjithësisht më të larta se mesatarja, me rreth 85% të rajonit që përjetoi kushte shumë më të ngrohta se zakonisht.
Anomalitë më të mëdha pozitive të temperaturës, prej 2–3°C mbi mesataren, u regjistruan në pjesët lindore dhe juglindore të Evropës.
Pas një pranvere më të ngrohtë se mesatarja, gjatë verës së vitit 2024 pati gjashtë valë të të nxehtit, përfshirë valën më të gjatë dhe të dytën më të fortë të regjistruar ndonjëherë në këtë rajon.
Viti 2024 solli temperatura rekord në mbarë botën, ku pothuajse çdo muaj nga korriku deri në dhjetor, me përjashtim të gushtit, u shënua si periudha e dytë më e ngrohtë e regjistruar ndonjëherë, duke u renditur vetëm pas temperaturave ekstreme të vitit 2023.
Shqipëria nuk mbeti jashtë këtij trendi global, duke shënuar temperatura dukshëm më të larta se mesatarja historike. Veçanërisht domethënës ishte muaji qershor, i cili shënoi muajin e dymbëdhjetë radhazi ku temperatura mesatare globale e ajrit në sipërfaqe i tejkaloi me të paktën 1.5°C nivelet para-industriale.
Sipas këtyre kritereve, vala më e fortë e të nxehtit e regjistruar ndonjëherë në Evropën Juglindore ndodhi në korrik 2007, kur një valë 10-ditore me një anomali mesatare temperature prej 9.7°C preku 72% të rajonit.
Valët e të nxehtit të shoqëruara me reshje intensive kanë ndryshuar ndjeshëm klimën e rajonit në përgjithësi, përfshirë edhe Shqipërinë. Do të veçoja vitin 2024 si një vit rekordesh për klimën, çka e bën vitin 2025 të mos të shihet me më shumë optimizëm.
Shprehet Prof.Asoc.Dr. Mihallaq Qirjo pedagog në Fakultetin e Shkencave të Natyrës, Universiteti i Tiranës.
Në vitin 2024, vala më e fortë zgjati 13 ditë me një anomali prej 9.2°C, duke prekur 55% të rajonit. Kjo ishte një nga disa valë të të nxehtit që ndodhën gjatë verës dhe fillimit të vjeshtës, dy prej tyre në qershor që zgjatën nga 5–6 ditë secila, dhe tre në gusht që zgjatën nga 5–8 ditë secila.
Nga 1 qershori deri më 5 shtator, për një periudhë prej 97 ditësh, 43 ditë u karakterizuan nga valë të të nxehtit. Në gusht, kishte raste me vetëm tre ditë pushim mes valëve të nxehtësisë. Temperatura maksimale ishte mbi mesataren në të gjitha ditët e verës, përveç dy ditëve.
Në vendin tonë, muaji gusht, u karakterizua nga temperatura maksimale të ajrit me variancë nga 1°C deri në 7°C më të larta se zakonisht, duke qenë ndër më të lartat në rajonin e Mesdheut. Në shumë vende, temperatura maksimale ditore e kaloi vlerën 35°C për pjesën më të madhe të ditëve. Madje, në disa raste, ajo arrinte deri në 40°C
Në Evropën Juglindore, Indeksi Universal i Stresit Termik (UTCI) për të gjithë verën ishte 3.3°C mbi mesataren. U regjistruan 66 ditë me të paktën “stres të fortë nga nxehtësia” (temperaturë e ndjeshme prej 32°C ose më shumë), që është numri më i lartë i regjistruar ndonjëherë dhe shumë më lart se mesatarja prej 29 ditësh. Në kulmin e stresit nga nxehtësia, më 13 gusht, 99% e rajonit u prek nga të paktën “stres i fortë nga nxehtësia”, ndërsa 53% u prek nga të paktën “stres shumë i fortë nga nxehtësia” (temperaturë e ndjeshme prej 38°C ose më shumë).
Temperaturat e larta gjatë natës mund të ndikojnë gjithashtu në shëndet, pasi nuk ofrojnë lehtësim nga nxehtësia e ditës. Netët tropikale kur temperatura minimale ditore nuk bie nën 20°C janë një tregues i kësaj. Gjatë verës së vitit 2024, Evropa Juglindore përjetoi një rekord prej 23 netësh tropikale, shumë më tepër se mesatarja prej tetë netësh dhe rekordi i mëparshëm prej 16 netësh në vitin 2012.
Rajoni përjetoi reshje më të ulëta se mesatarja që nga pranvera, gjë që u përkeqësua gjatë verës, duke përkuar me periudhën e nxehtësisë. Reshjet u rritën në fillim të shtatorit, por kushtet e thatësirës vazhduan. Shërbimi Evropian për Menaxhimin e Emergjencave Copernicus (CEMS), përmes Observatorit Evropian të Thatësirës, kishte paralajmërime aktive gjatë gjithë verës për kushte të qëndrueshme dhe të vazhdueshme të thatësirës në Evropën jugore dhe lindore.
Një nga treguesit më alarmantë është rritja e temperaturës së sipërfaqes së Detit Mesdhe, e cila ka arritur 1.2°C mbi mesataren. Kjo ngrohje ndikon drejtpërdrejt edhe në Detin Adriatik, i cili, për shkak të natyrës së tij si një gji i mbyllur, është edhe më i ndjeshëm ndaj ndryshimeve klimatike. Për më tepër, ndikimi i aktivitetit njerëzor është shumë shqetësues. Një shembull konkret është rasti i Vlorës, ku prurjet e ujërave të ndotura ekologjike derdhen në gjirin e Vlorës dhe më pas kalojnë në Detin Jon. Ky veprim është i papranueshëm dhe mund të konsiderohet si një krim mjedisor, pasi ndikon në mënyrë artificiale në rritjen e temperaturës së ujërave dhe përkeqëson gjendjen e ekosistemit detar.
Shprehet Lavdosh Feruni Ekspert Mjedisi, Drejtor i shoqatës së Bujqësisë Organike dhe Mjedisit dhe aktivist i Lëvizjes për Energjinë dhe Klimën.
Indeksi i thatësirës, një matës i intensitetit, tregoi se Evropa Juglindore regjistroi kushtet më të thata të verës në një rekord të dhënash 12-vjeçare. Në krahasim me verën e vitit 2023, kishte më shumë liqene me nivele uji nën mesatare, dhe rrjedha mesatare verore e lumenjve ishte “ndjeshëm” ose “jashtëzakonisht e ulët” në 35% të lumenjve, veçanërisht në juglindje.
Probleme të ngjashme me ato që po përjeton Valencia priten edhe në vendin tonë, pasi tashmë po shfaqen përmbytje edhe në zona që më parë nuk kanë pasur këtë lloj problematike. Qytete të tëra përmbyten për shkak se kanë humbur aftësinë për të përthithur ujin. Duhet të jemi të përgatitur, sepse problematika të tilla ka shumë gjasa të prekin edhe vendin tonë.
Shprehet Prof.Asoc.Dr. Mihallaq Qirjo pedagog në Fakultetin e Shkencave të Natyrës, Universiteti i Tiranës.
Gjatë sezonit të zjarreve të vitit 2024, periudha kur ndodhin të paktën 80% e sipërfaqes totale vjetore të djegur — Qendra e Koordinimit të Reagimit Emergjent të Komisionit Evropian (ERCC) u aktivizua në përgjigje të 13 zjarreve në Evropë. 11 prej tyre ndodhën në Evropën Juglindore, gjatë verës dhe vjeshtës. ERCC raportoi se “fokusi ynë ishte kryesisht në Evropën Lindore dhe Ballkan, ku kombinimi i faktorëve si thatësira, valët e të nxehtit dhe era, ndër të tjera, ka bërë që numri i zjarreve dhe sipërfaqja e djegur të jenë shumë mbi mesataren e viteve të fundit”.
Zjarret në natyrë, ose zjarret pyjore, ushqehen nga vegjetacioni i djegshëm dhe shkaktohen nga burime ndezje, si rrufetë ose aktiviteti njerëzor. Ato ndikohen nga një sërë faktorësh, si natyrorë ashtu edhe antropogjenë, përfshirë llojin dhe strukturën e vegjetacionit, lagështinë, relievin dhe erën. Rritja e shpeshtësisë dhe intensitetit të zjarreve ekstreme mund të çojë në shkatërrim të habitatit dhe përkeqësim të cilësisë së ajrit.
Në vitet e fundit, stina e verës evropiane ka shfaqur një potencial në rritje për zjarr, i shprehur këtu si rrezik nga zjarret, me një numër në rritje të zjarreve të mëdha dhe një sezon të zgjatur të zjarreve, periudha e vitit kur ndodh të paktën 80% e sipërfaqes totale vjetore të djegur.
Gjatë pjesës më të madhe të sezonit të zjarreve, i cili zgjat nga qershori deri në shtator, Evropa përjetoi një sipërfaqe të djegur që ishte mesatare ose nën mesatare. Aktivitet i fortë i zjarreve ndodhi në korrik dhe gusht në Ballkan.
Parashikimet për vendet e Ballkanit tregojnë se rajoni do të përballet gjithnjë e më shumë me valë të të nxehtit, përmbytje dhe zjarre. Unë nuk mund ta them me saktësi këtë gjë megjithatë duke pasur parasysh trendin dhe duke pasur parasysh që Evropa është kontinenti më i ndikuar nga ndryshimet klimatike, pritshmëritë për ngjarje ekstreme janë të larta.
Dr. Ani Bajrami punonjёse kёrkimore-shkencore nё Muzeun e Shkencave tё Natyrёs dhe lektore e lёndёs sё Antropologjisё nё Fakultetin e Shkencave tё Natyrёs, Universiteti i Tiranёs.
Gjatë vitit 2024, numri total i zjarreve të regjistruara nè vendin tonë ishte 148, dhe sipërfaqja e prekur e djegur është rreth 44,523 hektarë, përfshirë pyje dhe tokë jo të pyllëzuar. Kulmi i sezonit ndodhi më 4 gusht, kur u shënua një djegie prej 18,297 hektarësh brenda një dite.
Në shtator, kur sipërfaqja e djegur deri në atë moment të vitit në Evropë ishte nën mesataren, një numër zjarresh të mëdha shpërthyen brenda një periudhe të shkurtër në Portugali, duke djegur rreth 110,000 hektarë në vetëm një javë. Kjo bëri që sipërfaqja totale e djegur në vend të rritej nga rreth 13,000 hektarë para shtatorit, në rreth 130,000 hektarë deri në fund të muajit. Kjo përbën 32% të sipërfaqes së djegur në gjithë Evropën në vitin 2024, që arriti rreth 400,000 hektarë.
Sipërfaqja e djegur e vlerësuar është pak mbi mesataren, por 66% më pak se rekordi prej 1,200,000 hektarësh në vitin 2017.
Zjarret në natyrë çlirojnë një përzierje komplekse të gazeve dhe aerosoleve, përfshirë sasi të mëdha të dyoksidit të karbonit dhe të ashtuquajturin “karbon i zi”. Monitorimi i këtyre shkarkimeve është një mënyrë për të vlerësuar shkallën e aktivitetit të zjarreve në një rajon.
Në vitin 2024, shkarkimet totale vjetore për Evropën veriore dhe jugore ishin afër mesatares. Megjithatë, duke analizuar muajt individualë, shkarkimet nga zjarret për gjithë Evropën si dhe për Evropën jugperëndimore dhe juglindore ishin nën mesatare për çdo muaj, përveç shtatorit.
Burimi:
